20.08.2010

Gołąb, jastrząb, goryl

Chodzi nam tu o słowa gołąb, jastrząb, goryl oznaczające:
  • gołąb: zwolennika polityki ugody i kompromisu,
  • jastrząb: wojowniczego, agresywnego polityka,
  • goryl: członka, pracownika ochrony osobistej; ochroniarza.
Wydawałoby się, że powinny się one odmieniać podobnie, choć nie zawsze tak samo jak odpowiednie nazwy zwierząt. Zobaczmy, co o tym (zwłaszcza o bierniku liczby mnogiej) mówią słowniki PWN.

Uniwersalny słownik języka polskiego (2003):

Mianownik Dopełniacz Biernik Czyli
Zwierzęta gołębie gołębi gołębie B=M
Ludzie gołębie gołębi gołębie B=M
Zwierzęta jastrzębie jastrzębi jastrzębie B=M
Ludzie jastrzębie jastrzębi jastrzębie B=M
Zwierzęta goryle goryli (-ów) goryle B=M
Ludzie goryle goryli (-ów) goryli (-ów) B=D

Multimedialny słownik szkolny (2006):
  • w haśle goryl podaje oba znaczenia tego słowa, lecz nie wskazuje, inaczej niż USJP, różnic między nimi w odmianie,
  • w hasłach gołąb i jastrząb uwzględnia tylko znaczenia podstawowe, „zwierzęce”.
Wielki słownik ortograficzny języka polskiego (2006) nie widzi żadnych różnic.

Wielki słownik poprawnej polszczyzny (2006) nie widzi żadnych różnic.

Wniosek
Jako świadkowie pewnego wyimaginowanego zdarzenia moglibyśmy zatem powiedzieć: Zobaczyliśmy wszystkie partyjne jastrzębie i goryli czekających na prezydenta.

Pytania
  1. Dlaczego nie możemy powiedzieć: Zobaczyliśmy wszystkich partyjnych jastrzębi i goryli czekających na prezydenta? Innymi słowy, dlaczego forma biernika liczby mnogiej wyrazów gołąb i jastrząb nie może być równa formie dopełniacza (B=D), jak w przypadku wyrazu goryl?
  2. Dlaczego nie wszystkie słowniki uwzględniają oba znaczenia tych słów?
  3. Dlaczego MSS nie informuje o różnicy w odmianie słowa goryl, gdy oznacza ono ochroniarza?

Dopisek
USJP w haśle jastrząb tak informuje o odmianie: lm D. ~rzębie, D. ~rzębi. Powinno być: lm M. ~rzębie, D. ~rzębi.

Dopisek
USJP w haśle gołąb informuje, że to słowo w jego drugim znaczeniu jest używane głównie w liczbie mnogiej. Dlaczego nie ma tej informacji w haśle jastrząb?

1 komentarz :

  1. Hm, uzus podawany przez ten słownik wydaje się naturalny -- może dlatego, że 'goryl' na ochroniarza to kolokwializm, a w języku potocznym częściej używa się B=D niż w wyższym stylu. Może to, że tylko 'goryl' jest w drugim znaczeniu często używany w lp., więc działa analogia do lp. A może i fakt, że goryl jest bardziej antropomorficzny niż ptak. Pewnie wszystko po części.

    OdpowiedzUsuń